قانون بنفورد در زندگی واقعی!

انتخابات ۸۸ که تازه انجام شده بود و خیلی از مردم با هیجان می‌خواستند بدانند آیا تقلبی در کار بوده یا نه، یکی از نام‌هایی که زیاد می‌شنیدیم نام قانون بنفورد بود. همان قانونی که بعضی‌ها با آن درستی انتخابات را می‌آزمایند و می‌گوید که رقم‌های گوناگون در تعداد رأی‌های هر نامزد با چه بسامدی تکرار می‌شود. آن وقت‌ها نخستین باری بود که نام این قانون به گوشم خورده بود و حدس می‌زدم بسیاری آدم‌های دیگر هم چیزی از آن ندانند. برای همین، پس از این که دربارهٔ قانون بنفورد از ویکی‌پدیای انگلیسی خواندم و فهمیدم، تصمیم گرفتم که نوشتهٔ کوتاهی را هم در ویکی‌پدیای فارسی دربارهٔ این قانون بنویسم تا مردمی که خواندن نوشته‌های انگلیسی برایشان آسان نیست بتوانند از این ماجرا سردربیاورند.

به طور خلاصه

قانون بِنفورد (به انگلیسی: Benford’s law) یا قانون رقم اول می‌گوید که در فهرست عددهایی که در بسیاری از (البته نه همهٔ) پدیده‌های زندگی واقعی رخ می‌دهند، رقم اول عددها به طور خاص و غیریکنواختی توزیع می‌شود. بر طبق این قانون، تقریباً در یک‌سوم موارد رقم نخست ۱ است، و عددهای بزرگ‌تر در رقم نخست به ترتیب با بسامد کمتری رخ می‌دهند، و عدد ۹ کمتر از یک بار در هر بیست عدد ظاهر می‌شود.

منبع: ویکی‌پدیای فارسی

الان که به تاریخچهٔ آن مقالهٔ ویکی‌پدیا نگاه می‌کنم، می‌بینم که در روز ۲۷ خرداد، ساعت ۵:۴۷ عصر چهارشنبه، یعنی تنها پنج روز پس از انتخابات، نخستین نسخهٔ مقاله را ثبت کردم. می‌دانستم که دارم دربارهٔ موضوع داغی می‌نویسم و به زودی سیلی از مردم ِ جویای حقیقت دربارهٔ انتخابات قرار است آن را بخوانند. بنابراین همهٔ دقت‌ام را به کار بردم تا چیز اشتباهی ننویسم. در ضمن، چیزی که آن روز نوشتم کوچکترین اشاره‌ای به انتخابات و تقلب و… نداشت و تنها به عنوان یک قانون آماری بیان شده بود. (چیزهایی را که در نسخهٔ کنونی مقاله دربارهٔ انتخابات نوشته شده، دیگر کاربران ویکی‌پدیا پس از من نوشته‌اند.) بعدها دیدم که در نوشته‌های دیگران، از جمله در گزارش تفصیلی دیده‌بانان سبز انتخابات دربارهٔ تقلب در انتخابات که بعدها منتشر شد، بخش‌هایی از آن مقاله، از جمله برخی از جمله‌هایی که من نوشته بودم، عیناً به‌کار برده شده است.

در ادامهٔ این مقاله نوشته شده که توزیعی که قانون بنفورد پیش‌بینی می‌کند، در پدیده‌های کاملاً متفاوت و شگفت‌انگیزی دیده می‌شود؛ مانند صورتحساب‌های برق، شمارهٔ خیابان‌ها، قیمت سهام، مقدار جمعیت، آمار مرگ‌ومیر، طول رودخانه‌ها و ثابت‌های فیزیکی! امروز من موقع خرید روزانه یکی دیگر از این موارد را به چشم خودم دیدم! تصویری که این زیر می‌بینید مربوط به فروشگاه نزدیک خانه‌ام است که شمع‌های تولد (به شکل اعداد) می‌فروشد. حدس می‌زنید کدام شمع‌ها (چه رقم‌هایی) بیشتر فروش رفته باشند؟

شمع‌های تولد در فروشگاه

می‌بینید که رقم‌های ۱ و ۲ و ۳ و ۴ تمام شده اند! این یعنی قانون بنفورد دربارهٔ سن آدم‌هایی که جشن تولد برگزار می‌کنند هم برقرار است! این یک اثبات کیفی از قانون بنفورد در زندگی واقعی است!

زی‌پرشین، بسته‌ای برای فارسی‌نوشتن در لاتک

چند وقت پیش (۲۴ اسفند ۱۳۸۸) من و یکی از دوستانم کارگاه آموزشی زی‌پرشین را در دانشکدهٔ مکانیک دانشگاه شریف برگزار کردیم که پوسترش را این‌جا می‌بینید. می‌خواستم پیش از برگزاری کارگاه، آگهی‌اش را اینجا بزنم، ولی یادم رفت. عوضش حالا می‌خواهم کمی زی‌پرشین را معرفی کنم.

پوستر کارگاه آموزشی زی‌پرشینزی‌پرشین (XePersian) یک بسته (package) در محیط لاتک (LaTeX) است برای حروف‌چینی نوشته‌های فارسی مانند کتاب، پایان‌نامه و مقاله با بالاترین کیفیت ممکن. برخلاف نرم‌افزارهای قدیمی‌تر مانند فارسی‌تک یا تک پارسی، زی‌پرشین هم‌اکنون به طور رسمی در شبکهٔ جامع بایگانی تک ثبت شده است و توزیع‌های میک‌تک و تک‌لایو آن را در خود دارند.

با این که هنوز زمان درازی از تولد زی‌پرشین نمی‌گذرد، آدم‌های زیادی دارند آن را به کار می‌برند و دانشجوهای زیادی پایان‌نامهٔ خود را با آن می‌نویسند. خوشبختانه منابع خوبی در اینترنت برای کار با زی‌پرشین ساخته شده است که برای کاربر تازه‌کار بسیار سودمندند:

اگر از لاتک هیچ چیز نمی‌دانید، پیشنهاد می‌کنم این نوشته را بخوانید. روش نصب زی‌پرشین در ویندوز و لینوکس و مکینتاش را هم در اینجا ببینید. خبرِ خوش دیگر این که در نسخهٔ بعدی اوبونتو (۱۰٫۰۴, Lucid Lynx) زی‌پرشین هم به طور رسمی گنجانده شده است!

به‌روزرسانی در تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۹۸: پیوندها به وبگاه‌هایی که در این تاریخ دیگر در دسترس نیستند اصلاح شدند.