نویسنده: امیرمسعود

اگر شما هم عضو شبکهٔ اجتماعی ماستدون باشید (اگر نیستید، نوشتهٔ قبلی من در معرفی ماستدون را بخوانید) شاید متوجه شدید که فقط برای چند روز این شبکه هشتگ‌های پرطرفدار (hashtag trends) را در صفحهٔ اصلی کاربرها نشان می‌داد. قرار بود این ویژگی در نسخهٔ ۲٫۴٫۱ ماستدون رسماً معرفی شود. ولی کمی بعد، به دلایل «اخلاقی» این ویژگی حذف شد.

نشان‌دادن هشتگ‌های پرطرفدار احتمالاً برای بیشتر کاربران جذاب می‌بود و تعداد کاربران ماستدون و زمانی را که آن‌ها در این شبکه می‌گذرانند بیشتر می‌کرد. ولی در عین حال این هشتگ‌ها دریچه‌ای را باز می‌کرد برای سوءاستفاده از آسیب‌پذیری کاربرانی که بی‌هدف آن‌ها را باز می‌کنند و نوشته‌هایی را می‌بینند که با به‌کاربردن غیرموجه این هشتگ‌ها می‌خواهند به هر روشی پیغام گمراه‌کننده‌ای را منتشر کنند و روی این کاربران تأثیر بگذارند.

مستقل از این که با این تصمیم خاص موافق باشم یا نه، من این را نمونهٔ روشنی از این حقیقت می‌بینم که فناوری به هیچ وجه «خنثی» نیست. اتفاقاً برعکس، انتخاب‌های انسانی و اخلاقی در فناوری‌ها (از جمله در شبکه‌های اجتماعی) بسیار مهمند. اگر انگیزهٔ سازندگان ماستدون فقط کلیک‌های بیشتر کاربران، جمع‌آوری داده‌های تجمعی آن‌ها، و درآمد تبلیغاتی بیشتر بود، بی‌تردید این ویژگی باید باقی می‌ماند. به همین ترتیب ماستدون باید تعداد اعلان‌های خوانده‌نشده (notifications) را هم با یک دایرهٔ قرمز پررنگ—طوری که نتوان آن را نادیده گرفت—بالای صفحه نشان می‌داد (و می‌دانیم که این کار را هم به دلایل اخلاقی دیگری انجام نمی‌دهد). ولی ماستدون این کارها را نمی‌کند. در عوض، بر اساس چیزی که در صفحهٔ معرفی سرورهایش نوشته شده، این شبکه «می‌خواهد به کمک انتخاب‌های اخلاقی‌تر در طراحی خودش با آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی مبارزه کند.»

این‌ها فقط دو نمونه بود. برای طراحی هر شبکهٔ اجتماعی‌ای صدها انتخاب این چنینی صورت می‌گیرد، و خیلی طبیعی است که اولویت‌های سازندگان شبکه نتیجهٔ این انتخاب‌ها را تعیین کند. نیازی به گفتن نیست که این موضوع برای همهٔ شبکه‌های اجتماعی دیگر، از جمله فیس‌بوک و توییتر و اینستاگرام هم صادق است. این شبکه‌ها نه تنها بر پایهٔ پول تبلیغات و فروختن داده‌ها به آژانس‌های تبلیغاتی ساخته شده‌اند، بلکه بعضی‌هایشان در بازار بورس سهامشان را معامله می‌کنند و بنابراین وظیفه دارند به هر راه ممکن سود مالی سرمایه‌گذاران خودشان را بیشتر کنند. در نتیجه وقتی پای انتخاب درمیان باشد، معلوم است که همیشه وزنه به کدام طرف سنگینی می‌کند.

پس اگر شبکهٔ اجتماعی‌ای که عضوش هستید باعث شد تصور شما از دنیا و سایر افراد جامعه‌تان مخدوش شود، اگر به شما تبلیغ کالایی را نشان داد که تقلبی بود یا به شما آسیب می‌زد، یا اگر نتیجهٔ انتخابات کشورتان را با پخش شایعات دروغ دستکاری کرد، وقت کوتاهی صرف کنید و ببینید که انگیزهٔ سازندگانش برای طراحی و نگهداری شبکه چیست. اگر این انگیزه فقط پول درآوردن بود، زیاد از چیزی که رخ داد تعجب نکنید.

ماستدون (Mastodon) (با خوانش ‎’mæstə,dɔ:n یعنی تقریباً ماس-تِه-دُن) چیز محبوب و پرسروصدای این روزها شده؛ یک شبکهٔ اجتماعی که می‌گه می‌تونه جایگزین توییتر بشه. چنین شبکه‌های اجتماعی‌ای که ادعای جایگزینی توییتر و فیس‌بوک و… رو دارن زیاد ظاهر می‌شن و پس از مدتی هم فراموش می‌شن. برای همین می‌خوام این‌جا کمی دربارهٔ ماستدون بنویسم که بدونیم با چی طرفیم و در موارد مشابه چه‌قدر باید این پدیده‌های نوظهور رو جدی بگیریم.

ماستدون یک جانوره

ویکی‌پدیای فارسی می‌گه که «ماستدون نام یگ گونهٔ منقرض‌شده از فیل‌سانان است.» یک جانوری از دستهٔ ماموت‌ها که در گله‌هایی به رهبری ماستدون‌های ماده زندگی می‌کردند و غذای اصلی‌شون شاخهٔ درخت‌های برگ-سوزنی مثل کاج بوده. این شبکهٔ اجتماعی نوظهور نامش رو از این جانور برداشته.

ماستدون صاحب نداره، و این خیلی خوبه اگه بدونید!

این یکی توضح دادنش خیلی سخته، ولی من تمام تلاشم رو می‌کنم و امیدوارم بتونم کوتاه و روشن منظورم رو بگم.

ماستدون بیشتر از این که یک نرم‌افزار باشه، یک استاندارد (به زبون دقیق‌تر، یک پروتکل) برای برقراری ارتباطه. این استاندارد اجازه می‌ده ما عضو این شبکهٔ اجتماعی بشیم و با بقیهٔ اعضاش ارتباط داشته باشیم، درست همون جوری که دونستن زبان فارسی بهمون اجازه می‌ده که بتونیم با همهٔ فارسی‌زبان‌های دیگه حرف بزنیم.  ولی کسی که این استاندارد رو تعریف کرده هیچ کنترلی روی سرهای این شبکه (یعنی ما کاربران این شبکه) نداره، درست همون جور که فرهنگستان زبان فارسی نمی‌تونه به زور به ما بگه که چه‌جوری باید فارسی حرف بزنیم! پس ماستدون چیزی هست که من بهش می‌گم شبکهٔ غیرمتمرکز: شبکه‌ای که همهٔ سرهاش می‌تونن به همدیگه وصل بشن (مثلاً برای همدیگه مطلب و عکس هم‌خوان کنن و نظر بگذارن)، ولی هیچ شخص یا گروهی کنترل مرکزی سرهای شبکه رو در دست نداره.

بنابراین، بر خلاف همهٔ شبکه‌های اجتماعی معروف مثل توییتر و فیس‌بوک و گوگل‌پلاس، هیچ کسی نمی‌تونه شبکهٔ ماستدون رو تعطیل کنه و بره، و این خیـــــلی خوبه! مطممئنم بعضی از شما یادتون باشه که چه‌طور شرکت گوگل سرویس گوگل ریدر رو تعطیل کرد و یک شبه همهٔ ارتباط‌های آدمای توش رو از بین برد. ممکنه باورش براتون سخت باشه، ولی حتماً چند سال دیگه همین اتفاق برای گوگل‌پلاس و اینستاگرام و توییتر و فیس‌بوک هم خواهد افتاد. اما ماستدون، به خاطر چیزی که این بالا گفتم، تا وقتی که آدم‌ها بخوان توش باشن باقی می‌مونه.

ماستدون چیز تازه‌ای نیست

این استاندارد ارتباطی‌ای که این بالا نوشتم، در واقع ساختهٔ ماستدون نیست و دست‌کم از سال ۲۰۱۰ به شکل یک استاندارد آزاد به نام OStatus وجود داشته. شبکه‌های اجتماعی دیگه‌ای هم با همین استاندارد کار می‌کنن که نام معروف‌ترین‌شون هست GNU Social که در واقع ادامه‌دهندهٔ شبکه‌ای به نام identi.ca بوده. خلاصه این شبکه و این پروتکل خیلی وقته که وجود داره و بعد از گذشت سال‌ها امتحانش رو پس داده و چیز مطمئنی حساب می‌شه.

ماستدون ممکنه مجانی باشه، یا پولی، یا هردو

همون طور که گفتم، هیچ شخص یا گروهی نیست که کنترل همهٔ سرهای این شبکهٔ اجتماعی رو در دست داشته باشه و همه می‌تونن به شبکه وصل بشن. برای این که عضو این شبکه بشید، کافیه که در یکی (هر کدوم) از سرویس‌دهنده‌های ماستدون حساب باز کنید و بهش وصل بشید (الان که این رو می‌نویسم ۴۶۳ تا سایت مختلف اون‌جا فهرست شده). هر کسی هم می‌تونه یک سرویس ماستدون بسازه که مردم بتونن روش حساب باز کنن. فرقی نمی‌کنه که حساب‌تون رو کجا می‌سازید، چون همیشه می‌تونید با همهٔ آدم‌های دیگه‌ای که روی نشونی‌های دیگه هستند ارتباط برقرار کنید. حتی من دوستانی دارم که سرویس شخصی ماستدون خودشون رو دارن که روی نشونی سایت شخصی‌شون ساخته شده.

الان تقریباً همهٔ سرویس‌دهنده‌های ماستدون رایگان هستند، ولی ممکنه به زودی سرویس‌دهنده‌هایی بیان که برای داشتن حساب ازتون پول هم می‌گیرن. به هر حال نگه‌داری و به‌روزنگه‌داشتن یک سرویس‌دهندهٔ ماستدون وقت و هزینه داره و اتفاقاً بهتره برای داشتن این سرویس پول بدیم (هرچند کم) تا مطمئن بشیم که گردانندگان سرویس‌دهندهٔ ما انگیزهٔ کافی برای سرپا نگه‌داشتن سرور رو دارن. پیشنهاد سازندگان ماستدون اینه که گروه‌های اجتماعی (مثلاً گروه‌های فامیلی، دوستی، حلقه‌های همکاران) برای خودشون سرویس‌دهنده‌های محلی بسازن و روی اون‌ها حساب باز کنن. اگه قرار بود یک شبکهٔ اجتماعی نامتمرکز ساخته بشه ولی باز هم همه حساب‌شون رو فقط روی یک سرویس‌دهنده باز کنن، دیگه چه کاری بود؟!

---

حالا مثلاً من چه کار کنم؟

اگر شما هم مثل من طرفدار گسترش شبکه‌های اجتماعی نامتمرکز هستید، پیشنهاد می‌کنم یک حساب ماستدون باز کنید و دوستاتون رو هم تشویق کنید که همین کار رو بکنن. از اون مهم‌تر، اگر تا الان توی اینستاگرام و توییتر و فیس‌بوک و… چیزی می‌نوشتید یا عکسی می‌گذاشتید، الان توی ماستدون این کار رو بکنید. یا دست‌کم اولش توی ماستدون بنویسید و بعد لینکش رو توی فیس‌بوک و… هم‌خوان کنید تا آدمای بیشتری به سمت ماستدون بیان. شاید به زودی شبکه‌های غیرمتمرکزی مثل ماستدون جای گسترش بی‌رویهٔ اینستاگرام و فیس‌بوک و توییتر و… رو در اینترنت بگیرن.

نشانی موقت حساب ماستدون من اینه: masoud@aleph.land. اگر شما هم یک حساب ماستدون باز کردید، خوش‌حال می‌شم که توش فعال باشید و من رو هم به دوستاتون اضافه کنید: در صفحهٔ حساب من، روی دکمهٔ REMOTE FOLLOW کلیک کنید. در پنجره‌ای که باز می‌شه نشونی خودتون رو بنویسید (مثل شکل پایین) و روی دکمهٔ PROCEED TO FOLLOW و بعدش دکمهٔ FOLLOW بزنید.

چندتا چیز دیگه اگه دوست داشتید بیشتر بخونید

• تنها خبر فارسی‌ای که دربارهٔ ماستدون پیدا کردم: با رقیب جدید توییتر، Mastadon، آشنا شوید (سایت تک‌شات)
• سرچشمهٔ اصلی داستان: پروژهٔ نرم‌افزاری ماستدون در گیت‌هاب
• یک مقالهٔ مفصل‌تر (به انگلیسی) دربارهٔ ماستدون: What is GNU social and is Mastodon Social a “Twitter Clone”?‎

آرمان‌گرایی، اگر آرمانش دست‌نیافتنی باشه، چندان به درد زندگی روزمره نمی‌خوره، هرچند که در درازمدت به زندگی آدم جهت می‌ده. ولی آرمان‌گرایی عملگرایانه [۱] هم هدف بزرگ و ارزشمندی داره، و هم هر لحظه می‌شه باهاش زندگی کرد و ازش سود برد.

به‌کاربردن نرم‌افزارهای آزاد یک جور آرمان‌گرایی عملگرایانه است.

برای خیلی از ما، نرم‌افزارها (شامل اپ‌های موبایل) جعبه‌های سیاهی هستند که هر کاری دلشون می‌خواد می‌کنند (نمایش تبلیغ، محدود کردن استفاده، و بعضاً دزدی اطلاعات شخصی ما)، و در ضمن گاهی هم اون کاری رو می‌کنند که ما واقعاً ازشون می‌خواهیم! ولی اگر نرم‌افزار روی گوشی/کامپیوتر شما نصبه، باید همون (و فقط همون) کاری رو بکنه که شما ازش می‌خواهید. نرم‌افزارهای آزاد این جوری‌اند، یعنی به آزادی‌های چهارگانهٔ شما احترام می‌گذارند. و برعکس، نرم‌افزارهای غیرآزاد (چه مجانی باشند و چه پولی) هرکاری رو که اون‌ها دلشون می‌خواد می‌کنند. در واقع، نرم‌افزارهای آزاد رو شما کنترل می‌کنید، و نرم‌افزارهای غیرآزاد شما رو کنترل می‌کنند!

 
[۱] به انگلیسی: pragmatic idealism

همیشه این جوری بوده که وقتی یک اثر هنری یا ادبی یا… خلق میشه، پدیدآورندهٔ اون اثر حق مالکیتی روش پیدا می‌کنه. در این صورت ما به عنوان یک مصرف‌کنندهٔ اون اثر ادبی یا هنری، فقط حق داریم از اون اثر بهره ببریم، ولی حق مالکیتی بر اون نداریم. این فرایند حمایت از پدیدآورندهٔ آثار سال‌هاست که در کشورهای گوناگون دنیا  وجود داره. در بیشتر کشورها کپی‌کردن بی‌اجازهٔ یک اثر، تغییر دادن اثر، و بهره‌برداری مالی از آثار دیگران مجاز نیست.

ولی حالا من یه ایدهٔ تازه می‌زنم که کاملاً هم قانونیه: فرض کنید من یه اثری رو پدید آوردم و خودم صریحاً این اجازه‌ها رو به مصرف‌کنندگان اثرم میدم:

• به شما اجازه می‌دم که از کارم هر جوری که خواستید بهره ببرید
• به شما اجازه می‌دم که هر چه قدر خواستید اثر من رو کپی کنید و به دیگران بدید
• به شما اجازه می‌دم که حتی اثر من رو تغییر بدید
• به شما اجازه میدم که اثر تغییرداده‌شده رو حتی به نام خودتون هم منتشر کنید

فقط یک چیزی ازتون می‌خوام:

• اگر خواستید اثر من رو که تغییرش دادید منتشر کنید، شما هم باید همهٔ اجازه‌هایی رو که من به شما دادم، به بقیه بدید!

این جوری من دیگه حق خاصی روی چیزی که پدید آوردم ندارم؛ این شاید بد به نظر برسه، ولی عوضش، ممکنه هزاران آدم دیگه کار من رو جالب بدونند و کمی بهترش کنند. و از اون‌جا که هر کسی که کار من رو بهبود می‌ده مجبوره اجازهٔ بهبود رو به دیگران هم بده، یک زنجیرهٔ بی‌نهایت از آدم‌ها به وجود میاد که کار من رو بهتر و بهتر می‌کنند. در نهایت ممکنه چیزی به وجود بیاد که نتیجهٔ کار هزاران نفر باشه: یک کار بی‌نظیر!

اگر فکر می‌کنید که این ایده عملی نیست، به شدت در اشتباهید! بزرگ‌ترین دانشنامهٔ جهان، ویکی‌پدیا، دقیقاً بر اساس همین اصل شکل گرفته. (یکی از) قوی‌ترین سیستم‌عامل‌(های) کامپیوتری جهان، که بیش از ۹۰ درصد سوپرکامپیوترها و بیش از نصف سرورهای اینترنت با اون کار می‌کنند، اسمش هست «لینوکس» و اون هم دقیقاً بر اساس همین اصل ساخته شده.

بذارید نگاه دقیق‌تری به دانشنامهٔ ویکی‌پدیا بندازیم. ویکی‌پدیا یک دانشنامهٔ آزاده در اینترنت که هر کسی می‌تونه توش مطلب بنویسه. نسخهٔ انگلیسی ویکی‌پدیا نزدیک ۴ میلیون مقاله داره. نسخهٔ فارسی هم نزدیک ۲۰۰ هزار مقاله داره. مقاله‌ها دربارهٔ همه چیز هستند: تاریخ، جغرافیا، ریاضی، فلسفه، فناوری، هر چیزی که فکرش را بکنید. اگر بخواهیم ویکی‌پدیای انگلیسی رو مثل کتاب منتشر بکنیم، حجمش (تا امروز که این رو می‌نویسم) به اندازهٔ‌ ۱۶۸۱ جلد کتاب میشه (+)! دقت کنید که آخرین ویرایش دانشنامهٔ بریتانیکا فقط ۳۲ جلده (+).

بر خلاف بیشتر کتاب‌ها که در صفحه‌هایی آغازین‌شون نوشته: «حق چاپ برای انتشارات فلان محفوظ است» ویکی‌پدیا چنین چیزی نداره. به جاش، ویکی‌پدیا تحت مجوز «CC-BY-SA 3.0» منتشر میشه (+). این یک مجوز معروفه که متن کاملش روی اینترنت موجوده (+). در واقع یک نوشتهٔ حقوقیه که اون اجازه‌هایی که گفتم خیلی دقیق و محکمه‌پسند توش نوشته شده. بنابراین اگر من هم خواستم اثری خلق کنم و این اجازه‌ها رو به دیگران بدم، کافیه به جای «حق چاپ برای فلانی محفوظ است» بنویسم: «این اثر تحت مجوز CC-BY-SA 3.0 قرار دارد.»

به چنین مجوزهایی میگن «کپی‌لِفت» یا به انگلیسی Copyleft. در واقع این نام خیلی بازیگوشانه است، چرا که داره واژهٔ «کپی‌رایت» (Copyright) رو به مسخره می‌گیره. «کپی» که معنیش رو همه می‌دونیم. «رایت» در انگیسی دو تا معنی داره: رایت به معنی راست (مخالف چپ) و رایت به معنی قانون. در واژهٔ کپی‌رایت هم این معنی دوم مورد نظره: کپی‌رایت یعنی «قانون کپی». حالا یک آدم بازیگوشی اومده و نام این دسته از مجوزها (که در واقع بر خلاف منظور متعارف کپی‌رایت کار می‌کنند) رو گذاشته کپی‌لفت (لفت در انگلیسی یعنی چپ).

بیشتر بخوانید:

• حق تکثیر، ویکی‌پدیای فارسی

• کپی‌لفت، ویکی‌پدیای فارسی

• آزادی و کپی‌لفت دربارهٔ نرم‌افزارهای کامپیوتری هم به کار می‌رود. اینجا می‌توانید تعریف نرم‌افزار آزاد را در سایت بنیاد نرم‌افزار آزاد ببنید.

توضیح ضروری: این داستان واقعی نیست.

این نوشته‌ام را می‌خواستم روی همین وبلاگ بگذارم، ولی به خاطر مشکلات فنی در تنظیم جهت نوشته‌ها آن را این‌جا گذاشته‌ام. همچنین نسخهٔ پی‌دی‌اف همین نوشته هم هست که برای چاپ بهینه شده.

به‌روزرسانی در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۹۷: پیوند به سایت خارجی دیگر کار نمی‌کند. لطفاً نسخهٔ PDF را بخوانید.

حتماً می‌دانید که شدت زلزله را با واحد ریشتر می‌سنجند. «زلزله‌های با ابعاد کمتر از ۴ ریشتر، بارها در طول سال اتفاق می‌افتند، اما توسط انسان حس نمی‌شوند و خطری نیز به همراه ندارند. در مقابل، زلزله‌های با ابعاد بالای ۷ ریشتر چندان شایع نیستند و با افزایش شدت زلزله، اثر تخریبی آن نیز افزایش می‌یابد.» +

حالا امروز در شیلی یک زلزله آمد به شدت دو ممیز هفت دهم ریشتر. باور ندارید؟ این‌جا را ببینید:

چرا باید یک زلزلهٔ ۲٫۷ ریشتری که انرژی‌اش (با محاسبهٔ لگاریتمی) تقریباً یک صدم انرژی کمترین زلزله‌ای است که انسان می‌تواند حس کند، باید در خبرها بیاید؟ آیا انگیزهٔ سیاسی‌ای پشت انتشار این خبرهاست؟

من می‌دانم چرا. چون که پس از گذشت این همه سال از ورود زبان فارسی به کامپیوتر و اینترنت، هنوز خیلی از ما نمی‌دانیم که ممیز اعشاری (٫) با خط مورب (اسلش: /) فرق دارد. زلزله‌ای که در شیلی آمده، متأسفانه بسیار شدید بوده. هفت ممیز دو دهم ریشتر. عددی که قرار بوده ۷٫۲ باشد، به خاطر به‌کاربردن خط مورب به جای ممیز فارسی ۲٫۷ نشان داده شده. حالا فکر کنید که این عدد می‌توانسته مقدار رشد اقتصادی باشد، یا درصد بیکاری در کشور، یا مبلغ یک اختلاس. آیا مطمئن هستید که اختلاس معروف ۲٫۸ هزار میلیارد تومان بود؟ نکند یک وقت ۸٫۲ میلیارد تومان باشد و کسی صدایش را در نیاورده؟!! اولین بار اختلاس را کدام سایت اینترنتی فاش کرد؟ عدد اختلاس را با ممیز نوشته بود یا با خط مورب؟

خب دکمه‌اش کجاست؟

خب بله، روی صفحه‌کلید پیش‌فرض در سیستم‌عامل ویندوز علامت ممیز فارسی وجود ندارد. ولی لازم هم نیست بروید بازار و یک صفحه‌کلید تازه بخرید! اگر در این حد کامپیوتر بلد هستید که الان دارید این نوشته را می‌خوانید، من به شما قول می‌دهم که برای افزودن صفحه‌کلید استاندارد فارسی به ویندوز با چند کلیک ساده، مشکلی نخواهید داشت. پس از این که صفحه‌کلیدتان استاندارد شد، با Shift+3 می‌توانید ممیز را تایپ کنید.

پی‌نوشت:

انگار بسیاری از قلم‌ها لیگاتور درستی برای نویسهٔ ممیز فارسی ندارند و ممیز را شبیه علامت ویرگول لاتین (کاما) نشان می‌دهند. هرچند که این موضوع فقط در نمایش پیش می‌آید و کد نویسهٔ ممیز فارسی همیشه همان است، ولی برای رفع ابهام، تصویر ممیز فارسی را آن طوری که من با قلم XB Zar می‌بینم این‌جا می‌گذارم:

اگر شما ممیزهای این نوشته را مثل تصویر بالا نمی‌بینید، معنی‌اش این است که قلم شما استاندارد یونی‌کد برای فارسی را به طور کامل پیاده نکرده است. کامل‌ترین قلم‌های فارسی قلم‌های سری ایکس و قلم‌های فارسی‌وب هستند که هر دو به رایگان در دسترس‌اند. قلم Iranian Sans را هم من خیلی دوست دارم. با این قلم‌ها می‌توانید مطمئن باشید که فارسی را درست می‌بینید.

به‌روزرسانی ۱۲ فروردین ۱۳۹۸: هم‌اینک بهترین قلم‌های فارسی از نظر من قلم‌های وزیر و ساحل، هر دو ساختهٔ صابر راستی‌کردار هستند.

چند ماه پیش یک مهمان ژاپنی آمده بود به گروه ما که یک سمینار ارائه بدهد و یکی‌دوهفته هم بماند. من برای نخستین بار بود که یک ژاپنی را می‌دیدم. بعضی از رفتارهایش واقعاً عجیب بودند و حس می‌کردم که بیش از این که به شخص او مربوط باشند، به فرهنگ ژاپنی مربوط هستند.

مثلاً برخوردش با کارمندان رستوران مؤسسه را بگویم: هر روز پس از خوردن ناهار ظرف‌هایمان را باید بگذاریم روی یک ریل که برود داخل آشپزخانه برای شستشو. یک آقا یا خانمی هم همیشه هست که ظرف‌های روی ریل را پیش از رفتن به درون آشپزخانه کنترل می‌کند و گاهی هم ظرف را او از دست‌مان می‌گیرد و روی ریل می‌گذارد. من بیشتر وقت‌ها بی‌این‌که نگاه کنم، آرام ظرفم را روی ریل می‌گذارم و می‌روم. بعضی وقت‌ها هم که خیلی حواسم باشد ظرفم را می‌گذارم و به آن آقا یا خانم می‌گویم “Danke” (به آلمانی یعنی ممنون). نخستین باری که این دوست ژاپنی را دیدم که می‌خواست ظرفش را روی ریل بگذارد، دیدم که آقای مربوطه به سمتش آمد که ظرف را از دستش بگیرد. ولی او راضی نمی‌شد که ظرف غذایش را بدهد به او! تا این که آقا آمد و ظرف را از دستش گرفت. دوست ژاپنی ما هم به اجبار ظرفش را به او داد و بعد یک قدم رفت عقب، کف دست‌هایش را به روش معمول ژاپنی‌ها روی هم گذاشت و تشکر کرد، بعد برای آقا تا کمر خم شد (تعظیم کرد!) و بعد رفت!

جدای از این واکنش‌های کوچک روزانه، بدم نمی‌آمد که بیشتر با او حرف بزنم و از فرهنگشان بیشتر بفهمم. برای همین، فکرهایم را کردم و بهترین پرسش ممکن را برای پرسیدن از او پیدا کردم. یک روز که از ناهار برمی‌گشتیم و در فضای آزاد قدم می‌زدیم، از او پرسیدم که به نظرش مهم‌ترین چیزی که در این‌جا (یعنی آلمان) می‌بیند که با کشورش فرق دارد چیست؟ آگاهانه به هیچ موضوع خاصی در پرسشم اشاره نکردم تا ببینم از نظر خودش چه چیزی مهم است  و آن چیز مهم در ژاپن و در آلمان چه فرقی با هم دارند.

پاسخ پرسش من را خیلی زود داد، و به یک مورد هم بیشتر اشاره نکرد. گفت در آلمان درخت‌هایی که در جنگل می‌بیند همه منظم و به‌ردیف کاشته شده‌اند، ولی در ژاپن وقتی که می‌خواهند جایی درخت بکارند، آن‌ها را نامنظم می‌کارند تا همه روی یک ردیف نباشند.

همین. فقط همین را گفت.

امروز با دوست آلمانی‌ام توی قطار حرف می‌زدم که بحث کشیده شده به گروه‌های اپوزیسیون ایرانی. بعد در کمال شگفتی من، دوستم گفت که توی یکی از کنفرانس‌های یکی از این گروه‌ها شرکت کرده! من که دهنم از تعجب باز مونده بود، (با همون دهن باز) ازش پرسیدم که چه گروهی؟ چه وقتی؟ کجا؟ و از همه مهم‌تر، چرا تو شرکت کردی؟!

گفت که همین یکی دو سال پیش وقتی که توی شهر فرایبورگ آلمان دانشجو بوده، یه آگهی‌هایی روی در و دیوار دیده از طرف یه سازمان سیاسی ایرانی که خودش رو طرفدار دموکراسی در ایران معرفی کرده. اون آگهی می‌گفته که بیایید در کنفرانس ما شرکت کنید. هزینه‌اش هم سی یورو میشه و دو روز طول می‌کشه و هزینهٔ رفت‌وآمد و اقامت هم با ما! می‌دونید کجا؟ پاریس! هزینهٔ سی یورو برای رفت‌وآمد و اقامت دوروزه در پاریس حدود یک‌سوم هزینهٔ ارزون‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین تور پاریس میشه. و در نتیجه اگه چنین مسافرتی رو به هرکسی توی آلمان پشنهاد کنید، حتماً می‌پذیره، به‌ویژه این که با این کار به پیش‌برد دموکراسی در ایران هم کمک کرده باشه!

خلاصه این دوست ما به نیت دیدن شهر پاریس، شرکت می‌کنه در اون کنفرانس برای پیش‌برد دموکراسی در ایران. توی سخنرانی‌های که توی اون دو روز برگزار میشه، یک خانومی صحبت می‌کنه و می‌گه که من رییس‌جمهور قانونی ایران هستم و در انتخابات ایران رأی آوردم و حالا رژیم ایران من رو تبعید کرده این‌جا! و ما داریم مبارزه می‌کنیم که برگردیم و برای مردم ایران آزادی بیاریم. همهٔ این حرف‌ها رو هم در حالی می‌گفته که درهای سالن سخنرانی قفل بوده و هیچ کس نمی‌تونسته از اون‌جا خارج بشه! و این موضوع به‌ویژه برای دوست آلمانی‌مون با عادت‌های امنیتی معمول بین آلمانی‌ها، منجر به این شده که تمام مدت دم در بایسته که اگر اتفاق ناگواری افتاد، نخستین کسی باشه که بتونه از اون‌جا خارج بشه!

شک من وقتی به یقین تبدیل شد که اسم اون خانوم رو ازش پرسیدم. وقتی نام آشنای «رجوی» رو شنیدم، فهمیدم که چیزهایی که دربارهٔ کنفرانس‌های مجاهدین خلق خونده بودم، نه‌تنها دروغ نبود، بلکه خیلی گسترده‌تر از اونی بود که من فکر می‌کردم. دوستم گفت که از دانشگاهشون که حدود ۴۵۰۰ تا دانشجو داره، سه تا اتوبوس دانشجو در اون برنامه شرکت کردن. از این به بعدش رو داشتیم با هم به سمت مؤسسه دوچرخه‌سواری می‌کردیم که من سوار بر دوچرخه ازش پرسیدم که دقیقاً چه کسی یا کسانی این برنامه رو توی دانشگاهتون تبلیغ می‌کردن. و اون گفت که یک سری دانشجوی ایرانی بودن که آگهی‌ها رو پخش می‌کردن.

نیازی به گفتن نداره که من براش یه سخنرانی طولانی کردم که این گروهی که تو براشون نقش سیاهی‌لشکر رو بازی کردی کی هستن و تا حالا چه کارهایی کردن و الان هم چه‌قدر بین مردم ایران محبوب هستن. راستش فکر کنم یه کم زیاده‌روی کردم و باعث شدم که اون دوستم به خاطر کارش کمی جلوی من شرمنده بشه. ولی متأسفم که دست خودم نبود.

همین! حرف دیگه‌ای ندارم. قضاوت دربارهٔ این قضیه با خودتون.

انتخابات ۸۸ که تازه انجام شده بود و خیلی از مردم با هیجان می‌خواستند بدانند آیا تقلبی در کار بوده یا نه، یکی از نام‌هایی که زیاد می‌شنیدیم نام قانون بنفورد بود. همان قانونی که بعضی‌ها با آن درستی انتخابات را می‌آزمایند و می‌گوید که رقم‌های گوناگون در تعداد رأی‌های هر نامزد با چه بسامدی تکرار می‌شود. آن وقت‌ها نخستین باری بود که نام این قانون به گوشم خورده بود و حدس می‌زدم بسیاری آدم‌های دیگر هم چیزی از آن ندانند. برای همین، پس از این که دربارهٔ قانون بنفورد از ویکی‌پدیای انگلیسی خواندم و فهمیدم، تصمیم گرفتم که نوشتهٔ کوتاهی را هم در ویکی‌پدیای فارسی دربارهٔ این قانون بنویسم تا مردمی که خواندن نوشته‌های انگلیسی برایشان آسان نیست بتوانند از این ماجرا سردربیاورند.

به طور خلاصه

قانون بِنفورد (به انگلیسی: Benford’s law) یا قانون رقم اول می‌گوید که در فهرست عددهایی که در بسیاری از (البته نه همهٔ) پدیده‌های زندگی واقعی رخ می‌دهند، رقم اول عددها به طور خاص و غیریکنواختی توزیع می‌شود. بر طبق این قانون، تقریباً در یک‌سوم موارد رقم نخست ۱ است، و عددهای بزرگ‌تر در رقم نخست به ترتیب با بسامد کمتری رخ می‌دهند، و عدد ۹ کمتر از یک بار در هر بیست عدد ظاهر می‌شود.

منبع: ویکی‌پدیای فارسی

الان که به تاریخچهٔ آن مقالهٔ ویکی‌پدیا نگاه می‌کنم، می‌بینم که در روز ۲۷ خرداد، ساعت ۵:۴۷ عصر چهارشنبه، یعنی تنها پنج روز پس از انتخابات، نخستین نسخهٔ مقاله را ثبت کردم. می‌دانستم که دارم دربارهٔ موضوع داغی می‌نویسم و به زودی سیلی از مردم ِ جویای حقیقت دربارهٔ انتخابات قرار است آن را بخوانند. بنابراین همهٔ دقت‌ام را به کار بردم تا چیز اشتباهی ننویسم. در ضمن، چیزی که آن روز نوشتم کوچکترین اشاره‌ای به انتخابات و تقلب و… نداشت و تنها به عنوان یک قانون آماری بیان شده بود. (چیزهایی را که در نسخهٔ کنونی مقاله دربارهٔ انتخابات نوشته شده، دیگر کاربران ویکی‌پدیا پس از من نوشته‌اند.) بعدها دیدم که در نوشته‌های دیگران، از جمله در گزارش تفصیلی دیده‌بانان سبز انتخابات دربارهٔ تقلب در انتخابات که بعدها منتشر شد، بخش‌هایی از آن مقاله، از جمله برخی از جمله‌هایی که من نوشته بودم، عیناً به‌کار برده شده است.

در ادامهٔ این مقاله نوشته شده که توزیعی که قانون بنفورد پیش‌بینی می‌کند، در پدیده‌های کاملاً متفاوت و شگفت‌انگیزی دیده می‌شود؛ مانند صورتحساب‌های برق، شمارهٔ خیابان‌ها، قیمت سهام، مقدار جمعیت، آمار مرگ‌ومیر، طول رودخانه‌ها و ثابت‌های فیزیکی! امروز من موقع خرید روزانه یکی دیگر از این موارد را به چشم خودم دیدم! تصویری که این زیر می‌بینید مربوط به فروشگاه نزدیک خانه‌ام است که شمع‌های تولد (به شکل اعداد) می‌فروشد. حدس می‌زنید کدام شمع‌ها (چه رقم‌هایی) بیشتر فروش رفته باشند؟

می‌بینید که رقم‌های ۱ و ۲ و ۳ و ۴ تمام شده اند! این یعنی قانون بنفورد دربارهٔ سن آدم‌هایی که جشن تولد برگزار می‌کنند هم برقرار است! این یک اثبات کیفی از قانون بنفورد در زندگی واقعی است!